تیشه مدیریت شهری به ریشه علوم انسانی | معاون خانه اندیشمندان: فشار شهرداری و سوءاستفاده از برند ما را مجبور به خروج کرد
رویداد۲۴| تهران، شهری که هر روز بناهای تازهای از دل خاک برمیخیزد، حالا شاهد از میان رفتن یکی از معدود مکانهایی است که در آن اندیشه و گفتوگو بنا میشد. خانه اندیشمندان علوم انسانی، نهادی که سالها مأمن پژوهشگران و استادان بود و با برگزاری صدها برنامه علمی و فرهنگی امکان گفتوگوی جمعی و فهم متقابل را فراهم میکرد، اکنون به حکم شهرداری تخلیه شده و تابلو آن محو گردیده است.
کیومرث بشیریه، معاون خانه اندیشمندان، به رویداد۲۴ توضیح داده است که روند تخلیه از شهریورماه آغاز شد و علت اصلی خروج، هم فشارهای شهرداری و هم سوءاستفاده برخی گروهها از نام و برند مجموعه بوده است. به گفته او، شهرداری حتی پیشنهاد محدود کردن فضای فعالیت خانه اندیشمندان به دو اتاق را مطرح کرده بود، پیشنهادی که عملاً ادامه کار علمی و فرهنگی را غیرممکن میکرد. این روایت نشان میدهد که این رخداد فراتر از یک اختلاف قراردادی است و در واقع شروعی است برای تیشهزدن به ریشه علوم انسانی در پایتخت.
خانه اندیشمندان تنها یک ساختمان نبود؛ نمادی از زیست جمعی و عقلانیت گفتوگویی بود، مکانی که حقیقت نه در انحصار، بلکه در اشتراک تولید میشد و پژوهشگران با تخصصها و گرایشهای مختلف در آن گرد میآمدند. وقتی چنین نهادهایی با فشارهای اداری و سیاسی مواجه میشوند، امکان گفتوگو و تولید اندیشه به خطر میافتد و شهر به تودهای از بتن و آسفالت بدل میشود، نه زیستجهان انسانی.
بیشتر بخوانید: زاکانی ساختمان انجمن صنفی روزنامهنگاران را پلمپ کرد
این روند تنها محدود به خانه اندیشمندان نیست؛ انجمن جامعهشناسی و انجمن صنفی روزنامهنگاران تهران نیز در سالهای اخیر با فشارهای مشابه شهرداری روبهرو شدهاند. تجربه این سالها نشان میدهد که حذف فضاهای اندیشه، هرچند ظاهراً اجرایی و اداری جلوه کند، ضربهای مستقیم به بنیاد فرهنگی و فکری شهر و جامعه دانشگاهی است. به نظر میرسد که برخی در مدیریت شهری تهران رسما تیشه برداشته تا به ریشه علوم انسانی بزنند.
واکنش اساتید و اندیشمندان
این اقدام با واکنشهای بسیاری در فضای مجازی مواجه شده است. مثلا محمد فاضلی جامعهشناس در توئیتی نوشت: «قوت و قدرت اندیشمندان علوم انسانی از اندیشه، قلم و کنشگری ایشان برمیخیزد. خراب کردن خانه اندیشمندان علوم انسانی، از قوت و قدرتشان کم نمیکند، اما این سؤال را در دل تاریخ سیاسی و فرهنگی میکارد: چرا گروهی چشم ندارند حتی یک ساختمان به نام علوم انسانی را در کلانشهر تحمل کنند؟»
کاربری هم نوشته است: «اغراق نیست اگر بگوییم این تصویر، شرحی بیروتوش از وضعیت جامعهی امروز ماست.»
فدایی مهربانی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نوشت: «گاهی هیچ استدلالی نیاز نیست، هیچ جنگیدنی، هیچ غصه خوردنی، هیچ طلب کمکی، هیچ توصیفی، هیچ تحلیلی و حتی هیچ دم زدنی نیاز نیست. باید ایستاد و فقط نگاه کرد و گریست! بعضی صحنهها با تمام سکوت مهیب و خردکنندهشان، گویای تمام ماجرا هستند... گاهی باید فقط گریست بر این بیکسیمان!»
دکتر ناصر کاتوزیان، حقوقدان و استاد دانشگاه تهران نوشت: «خانه اندیشمندان علوم انسانی در ذات خود نه صرفاً مکانی فیزیکی، بلکه تجسمی از روح تفکر، گفتوگو و زیست عقلانی انسان در شهر بود؛ مکانی که در آن، صداهای متفاوت در افقی مشترک به گفتوگو مینشستند و امکان فهم متقابل و تولد معنا پدید میآمد. این خانه نمادی از «بودن در میان دیگران» بود، همان امری که جامعه را از زیست خام و زیست اندیشمندانه متمایز میسازد.
خبر تخلیه و تخریب لوگوی دیوارنگاریشده آن، فراتر از یک اقدام اداری یا اصلاحی یا عمرانی، نشانهای از بحران در نسبت میان «زور» و «فکر» است؛ جایی که تفکر به جای آنکه به عنوان نیرویی مولّد و سازنده تلقی شود، در معرض حذف و انکار قرار میگیرد. این رخداد در حقیقت تبلور غلبه امر تکنیکی بر امر فرهنگی است؛ پیروزی منطق سازه و ساختوساز بر منطق معنا و تأمل. در جهانی که همواره نیازمند گفتوگوست، تخلیه خانه اندیشه به معنای تخلیه یکی از آخرین پناهگاههای تفکر در زیست شهری ماست.
بیشتر بخوانید: جزئیات تازه از ماجرای پملپ مرکز آموزش انجمن جامعه شناسی؛ ابهام در پاسخ شهرداری تهران
خانه اندیشمندان علوم انسانی در سالهای فعالیت خود، نه فقط میزبان نشستها و سخنرانیها، بلکه میدان ظهور «عقلانیت گفتوگویی» بود؛ جایی که حقیقت نه در انحصار، بلکه در اشتراک میزیست. تعطیلی چنین فضایی یعنی برچیدن امکان تفکر جمعی و خاموش کردن چراغ گفتوگو در تاریکی روزمرگی.
جامعهای که خانه اندیشه را از خود میگیرد، در واقع بخشی از آینده خویش را ویران میکند؛ زیرا اندیشه زیربنای هر بازسازی حقیقی است. شهر، بیخانه اندیشمندان، صرفاً تودهای از بتن و آسفالت است، نه زیستجهان انسان.
اندیشیدن و متفاوت فکر کردن را نمیتوان تخلیه کرد؛ زیرا هرجا انسان میاندیشد، آنجا خانه است.
تهران اگر میخواهد پایتخت بماند، باید پیش از هر چیز، پایتخت اندیشه بماند.»
محمد جواد حقشناس، فعال سیاسی اصلاحطلب و استاد علوم سیاسی نیز نوشت: «خانه اندیشمندان در قربانگاه اندیشهستیزان. خانهای که سالها مأمن گفتوگو، پژوهش و هماندیشی اهل قلم و دانشگاه بود، با چنین پایان تلخی روبروشد! خانه اندیشمندان علوم انسانی تنها یک بنا نبود؛ نمادی بود از اعتماد به خرد جمعی، از امید به گفتوگو و دعوت به هماندیشی در روزگارِ فریادها.
در همین دیوارها، نسلی از متفکران و پژوهشگران علومانسانی به جای مهاجرت به خارج و سخن گفتن در شبکههای ایران ستیز برای آینده بهتر ایران گرد هم میآمدند و هموار سخن از ایران و دردهایش میگفتند، و مینوشتند و هشدار میدادند. اما این درخت پربار اندیشهورزی با تصمیم شهرداری تهران و بیعملی شورانشینان، گرفتار تیشه اندیشهستیزان شد؛ نگران آنم که در شهری که خانه اندیشمندان را ویران میکنند، و فریادرسی به کمک نمیآید دیوار فهم و مدارا نیز ترک بردارد.»
آخرین وضعیت خانه اندیشمندان پس از اقدامات شهرداری تهران
کیومرث بشیریه معاون خانه اندیشمندان علوم انسانی در گفتوگو رویداد۲۴ درباره آخرین تحولات رخ داده، گفت: «این مجموعه طبق رأی دادگاه و با وجود تلاش برای ادامه فعالیت در ساختمان قبلی، ناچار به تخلیه آن شده و اکنون به صورت کامل محل را تحویل داده است.» به گفته او، از شهریورماه روند تخلیه آغاز شد و هفته گذشته تمام اموال منتقل شده و تنها تابلوی ساختمان باقی مانده بود که آن نیز روز گذشته محو شد.
بشیریه با اشاره به اینکه یکی از علل اصلی خروج، سوءاستفاده از نام و برند خانه اندیشمندان توسط برخی گروهها بوده است: «در این مدت چند برنامه با نام خانه اندیشمندان علوم انسانی در همان محل برگزار کردند و ما دیدیم که از برند ما استفاده میشود؛ بنابراین تصمیم گرفتیم کامل خارج شویم و اعلام کردیم که نام و نشان خانه اندیشمندان ثبت شده و هرگونه استفاده مشابه پیگرد قانونی دارد.»
او در خصوص وضعیت ساختمان توضیح داد که ساختمان اصلی اکنون در حال حاضر دست تعمیر است، اما سالن بزرگ (سالن فردوسی) هنوز تغییری نکرده است. وی افزود: «در این مدت که ما در حال جمعآوری وسایل بودیم، چند برنامه توسط مجموعههای دیگر در آنجا برگزار شد.»
آرای صادره علیه خانه اندیشمندان متناقض بود
بشیریه درباره پیگیریهای حقوقی گفت: «شهرداری شکایتی بابت اجرتالمثل مطرح کرده بود که دادگاه به نفع ما رأی داد و این پرونده مختومه شد. فعلاً شکایت دیگری در جریان نیست.» او تأکید کرد که طبق قانون مالکیت معنوی، دیگر مجموعهها حق استفاده از نام مشابه را ندارند.
وی درباره ادعای شهرداری مبنی بر غیرقانونی بودن قرارداد واگذاری ساختمان، گفت: «این قرارداد در سال ۱۳۹۰ یا ۱۳۹۱ به صورت حبس مطلق منعقد شد و تمام وظایف و تعهدات در آن مشخص بود. در طول این سالها هیچ تخلفی انجام نشده و حتی در دوره مدیریت فعلی شهرداری نیز برنامههای مشترکی برگزار کردیم.»
بشیریه گفت: «شهرداری ابتدا در دادگاه بدوی حکم تخلیه گرفت که در دادگاه تجدید نظر به دلیل اینکه قراداد داشتیم این حکم شکست و پس از آن به دنبال آن رفتند که کلا قراداد را باطل کنند.»
او معتقد است آرای صادره علیه خانه اندیشمندان متناقض بوده است: «در یک رأی گفته شده، طبق قراردادی که داشتید تخلیه کنید و در رأی دیگر قرارداد باطل اعلام شده است. اگر قرارداد باطل بوده، چرا دستور تخلیه صادر شد و اگر معتبر بوده، چرا ابطال شده است؟»
معاون خانه اندیشمندان علوم انسانی افزود: «در حالی که در حال مذاکره با شورای شهر و آقای چمران برای یافتن راهحل بودیم که حکم تخلیه صادر شد. این در حالی است که ما هیچ کوتاهی در ارائه اطلاعات و همکاری با شورا نداشتیم.»
خانه اندیشمندان فعالیت سیاسی نداشت
بشیریه در واکنش به انتشار ویدیوهایی از ساختمان خانه اندیشمندان و ادعای مخروبه بودن آن، گفت: «نگهداری از ساختمان با شهرداری بود و اصلا در آنجا نماینده داشت. ما بارها درخواست تعمیرات داده بودیم، اما اقدامی نکردند. در مورد دیگری ویدئوهایی در شب منتشر کردند که نشان میداد سالن خالی است و از آن استفاده نمیشود، این در حالی است که سالن شیفت کاری داشت و در شب برنامه نداشت.»
بیشتر بخوانید: واکنش عجیب زاکانی به پلمب خانه اندیشمندان!
او درباره اتهام فعالیت سیاسی نیز توضیح داد: «ما گروه علوم سیاسی داریم، اما فعالیت این گروه علمی است نه سیاسی. اساتید از طیفهای مختلف صرفاً بر اساس تخصصشان دعوت میشدند. از آقای حدادعادل تا خانیکی براساس تخصصی که داشتند در آنجا سخنرانی و برنامه داشتند.»
شهرداری به دنبال در دست گرفتن اختیار مجموعه بود
به گفته بشیریه، شهرداری پیشنهاد داده بود که اختیار مجموعه در دست آنها باشد و تنها دو اتاق در اختیار خانه اندیشمندان بماند. این مدل قابل قبول نبود، چرا که عملا باعث میشد ما نتوانیم کار کنیم. ما سالانه صدها برنامه برگزار میکردیم و چنین محدودیتی عملاً فعالیت ما را غیرممکن میکرد. به نحوی شهرداری میخواست برند ما آنجا بماند و ما با سبک و سیاق آنها کار کنیم، اما ما نپذیرفتیم.
بشیری با اشاره به رخدادهای مشابه در سایر نهادهای مدنی گفت: «خانه اندیشمندان، انجمن روزنامهنگاران و انجمن جامعه شناسی همگی نمادهای علوم انسانی و جامعه مدنی هستند که در این دوره با محدودیت مواجه شدهاند. حرکت شهرداری ضد علوم انسانی است و این اقدامات برای متفرق کردن چشمهای جامعه و مردم یعنی روزنامه نگاران، جامعه شناسان و دیگر متخصصان علوم انسانی است. به نظر میرسد برداشت مدیریت شهری از علوم انسانی با نگاه ما متفاوت است و این تفاوت برداشت باید مورد قضاوت جامعه قرار گیرد.»
فعالیت خانه اندیشمندان علوم انسانی ادامه دارد
معاون خانه اندیشمندان تأکید کرد که فعالیتهای این مجموعه متوقف نشده و اکنون به صورت مجازی (سایت و کانال و ..) و تولید محتوای ضبط شده ادامه دارد. او افزود: «در حال برنامهریزی برای استقرار در محل جدید هستیم تا برنامههای حضوری نیز از سر گرفته شود. ما خود را خدمتگزار اندیشمندان کشور میدانیم و این روند ادامه خواهد داشت.»
لعنت بر تمام عواملی که باعث این ویرانی شدند. 
